Queer in het hindoeïsme (1/3)
In onze categorie Moderne Hindoeïsme bespreken we onderwerpen die actueel zijn. Queer is het onderwerp dat op de hele wereld met name ook in de maanden juni en juli extra aandacht krijgt en om die reden belichten wij dit onderwerp vanuit het hindoeïsme. Wat wordt er bedoeld met Tritiya Prakriti, welke verhalen kennen we uit de geschriften over queer en zijn er mogelijkheden om te trouwen?
Queer en het hindoeïsme
Als we in “het hindoeïsme” ons verdiepen in een bepaald onderwerp, krijg je te maken met verschillende stromingen en meerdere interpretaties. Vaak haalt men de opvattingen uit de religie (het hindoeïsme) en de standpunten vanuit culturele gedachten door elkaar. Wat vertelt het hindoeïsme over een onderwerp, wat vindt de Hindoestaan daarvan en wat is “ons” aangeleerd omdat men het altijd al zo heeft gedaan? Deze drie vormen van inzichten kunnen drie verschillende interpretaties over een bepaald onderwerp hebben. Zo ook het onderwerp wat we behandelen in dit artikel: Queer. Voor queer bestaat niet echt een geen goede Nederlandse vertaling. Het staat voor een open, brede genderidentiteit en/of seksuele identiteit. Vaak noemen mensen zichzelf queer als ze zich niet een vaststaand gender en/of seksuele identiteit toekennen, of die afwijzen. Queer is daarom een overkoepelend begrip voor onder andere lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender, intersekse, questioning, aseksuele, panseksuele mensen, oftewel LHBTIQAP+. In deze artikelreeks bespreken we dit onderwerp vanuit het hindoeïsme.
Energieën in het hindoeïsme
Vanuit de hindoefilosofie bestaat alles wat gecreëerd is, uit twee delen: Purusha en Prakriti. Vanuit de yogafilosofie wordt deze ook aangeduid met Shiva en Shakti. Een veel gemaakte misvatting is dat deze delen gelijk staan aan de mannelijke en vrouwelijke energie. Maar in werkelijkheid staat Purusha (niet te verwarren met man) voor de ziel (het bewustzijn) en Prakriti voor de creatie (de natuur). Binnen deze Prakriti (creatie) is de gehele kosmos ontstaan en binnen deze creatie heeft ook het leven vorm gekregen. Die levensenergie heet Prana en is niet mannelijk of vrouwelijk, maar wordt wel mannelijke (masculine) of vrouwelijke (feminine) componenten aan toegekend. Dit komt in beeld door de fysieke gedaante, man en vrouw. Ook op het geestelijke vlak is er een bepaalde balans die vanuit deze tweedeling wordt toegekend. De “mannelijke” component wordt vaak toegekend aan de energie waarmee je kan analyseren, praktisch denken, strategisch denken en logica toepassen. De vrouwelijke component stelt je in staat om creatief te zijn, gepassioneerd te zijn, in beweging te zijn, te voelen en te ervaren. Beide vormen van energie zijn in de mens aanwezig en vanuit de yogafilosofie streef je ernaar om zo goed mogelijk beide energieën in balans te houden en te beheersen.
Eenheid in verscheidenheid
Het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke componenten heeft te maken met dualiteit. Vanuit deze gedachtegang is ons gehele kosmos opgebouwd uit dualiteit en ligt daarom ten grondslag aan onze interactie met elkaar en de manier waarop wij het leven om ons heen ervaren. Denk bijvoorbeeld aan het verschil tussen dag en nacht, goed en kwaad, licht en duister, hemel en aarde, vreugde en pijn maar zo ook man en vrouw. Het doel is om spiritueel te groeien en een bewustzijnsniveau te realiseren waarbij we in staat zijn om ons los te maken van dualiteit. Op dit niveau bereiken wij de connectie met ons innerlijke zelf, de ziel oftewel onze Jivatma. Voor de ziel is er geen verschil, want elk individu, zijnde elk ziel, is noch man noch vrouw, nog heteroseksueel noch homoseksueel.
Wat wij zien als ‘gender’ is op het fysieke niveau vaak het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke lichamen. Ook op het geestelijke- en bewustzijnsniveau is dit verschil aanwezig, al is dat met het blote oog niet te zien. Dat betekent dus dat de ervaring man/vrouw op een geestelijk niveau anders kan zijn dan op een fysiek niveau. Een persoon kan er als man uitzien, maar van binnen voelen als vrouw. Op het spirituele niveau, het niveau van de ziel, is dat verschil er niet. De splitsing tussen de eigenschappen die we toekennen aan de man en de vrouw is ook afhankelijk van onze cultuur en opvoeding. Om die reden is het een biologische invulling waarop wij iemand tot man of vrouw verklaren en een sociologische invulling waarop wij baseren of iemand zich mannelijk of vrouwelijk gedraagt. Wanneer deze mannelijke en vrouwelijke beleving anders is dan het biologisch geslacht, spreekt het hindoeïsme over de derde natuur (Tritiya Prakriti).
Tritiya Prakriti
Naast de geslachten Pumsa-Prakriti (man) en Stri-prakriti (vrouw), kent het hindoeïsme een derde natuur genaamd Tritiya Prakriti. Vaak ook vrij vertaald als derde gender. De Tritiya Prakriti wordt als een mix van mannelijk en vrouwelijke natuur gezien, die anders is dan bij de heteroseksuele persoon. Ook binnen het dierenrijk komen typen van deze derde natuur voor: dieren die homoseksueel gedrag vertonen, dieren die zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen bezitten of dieren die van een mannelijk geslacht kunnen veranderen in een vrouwelijk geslacht. De natuur bevat deze diversiteit. Het is onterecht om dit als een fout of als gevolg van een karmische handeling te bestempelen, zowel niet van de persoon zelf als van diens ouders. Diverse oude (medische) geschriften zoals de Caraka Samhita en de Sushruta Samhita behandelen bijvoorbeeld de ontwikkeling van het embryo, de gevolgen van type zaad- en eicellen voor de wording van het kind en de benamingen van het type derde natuur met seksuele voorkeuren. Het woord Kliba is omschreven als iemand van het derde geslacht waarbij een uitsplitsing gemaakt wordt in vijf typen. Een voorbeeld van zo’n type is Shandha, waarmee een man met de kwaliteiten en gedragingen van een vrouw wordt bedoeld. Daarnaast is een benaming voor een lesbienne, Svairini. De letterlijke betekenis van Svairini in het Sanskriet is ‘onafhankelijke vrouw’. Een ander voorbeeld is Napumsa, waarvan de vertaling divers geïnterpreteerd wordt: queer in de brede zin, inclusief transgenders en interseksen of juist alleen a-seksueel. Zo zijn er diverse benamingen voor verschillende type mensen met hun oorsprong, hun gender voorkeuren en hun seksuele wensen. Ook in de Kama Sutra worden de verschillen geanalyseerd, gecategoriseerd en beschreven. Hieronder vallen onder andere homo’s, lesbiennes, transgenders en intersekse.
Het lastige van specifieke teksten in het hindoeïsme is de diverse vertalingen en interpretaties over de oorzaak van een geslacht, de maatschappelijke rol, demogelijkheden van queerness en de mogelijkheden op seksueel gebied. Waar het ons in de basis om gaat is dat in deze teksten de derde natuur (oftewel queer) erkend en gerespecteerd wordt. Verschillende hindoegeschriften bevatten passages waarin mensen die buiten de stereotypen man-vrouw-categorieën vallen beschreven, erkend en gerespecteerd worden. Het hindoeïsme ziet dit als onderdeel van het leven, waar we iedereen in dienen te waarderen.
Deze derde natuur krijgt hedendaags veel meer aandacht. Oude teksten uit het hindoeïsme bevestigen dat hier al eerder aandacht voor was. De aandacht hiervoor is noodzakelijk, want onbekend maakt onbemind. Er is zelfs nu nog veel discriminatie en onterechte afkeur aanwezig. Gelukkig wordt dankzij media-aandacht, social media en diverse activiteiten bewustwording gecreëerd, dat er niet op basis van gender en seksuele voorkeur gediscrimineerd moet worden. In ons volgend artikel gaan we in op de verhalen uit de geschriften om aan te geven dat queerness altijd aanwezig was en ook gerespecteerd werd.
Queer: Verhalen uit de geschriften (2/3)
Naast de theoretische uitleg in ons vorige artikel waarin we beschreven hoe gender wordt beschreven in diverse hindoegeschriften, zijn er ook diverse verhalen waarin het geslacht op verschillende manieren terugkomt. In dit artikel behandelen we een aantal verhalen waarin het gender onderwerp terugkomt met de bijbehorende achtergrond en hindoe-filosofie.
De eenheid in de mannelijke en vrouwelijke energie
Het meest bekende voorbeeld over gender in algemene zin is de verschijning van Shiva en Parvati in de Ardhanarishvara-vorm. Deze verschijning bestaat voor de ene helft van het lichaam uit Shiva en de andere helft uit Parvati. Men vindt deze verschijning het symbool voor de volledigheid van het Goddelijke, dat bestaat uit beide energieën die in balans zijn. De gedachtegang hierachter is dat beide (zowel de mannelijke- als de vrouwelijke) principes of energieën niet verschillend zijn, maar juist onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en samen een universele eenheid vormen.
De vorming van geslacht
In de Garuda Purana wordt in meerdere stappen beschreven hoe een mens geboren wordt. In het volgende vers wordt duidelijk dat ongeacht de seksuele geaardheid (man, vrouw, geen van beide), een kind in de negende of tiende maand geboren wordt:
cikitsā jāyate tasya garbhavāsa parikṣaye |
nāri vātha naro vātha napūsatvā vabhijāyate || 2.32.29 ||
Ongeacht de seksuele geaardheid van het kind, of het nu mannelijk, vrouwelijk of non-binair is, het wordt geboren in de negende of de tiende maand. (Garuda Purana. 2.32.29)
In deze vers zien we dat de Garuda Puran naast man en vrouw, een derde categorie napumsak noemt, hier vrij vertaald als non-binair. De juiste vertaling van het woord is discutabel, maar men grijpt deze vers aan om aan te duiden dat er vanaf de geboorte meer mogelijk is dan alleen man en vrouw. Dit betekent niet dat vanaf de geboorte altijd al duidelijk is welk geslacht of geaardheid het betreft. Maar het feit dat de Garuda Purana de drie mogelijkheden benoemd, geeft aan dat er een breder standpunt binnen het hindoeïsme aanwezig is en dit voortraject van geboorte voor iedereen hetzelfde is.
Ramayan & Bhagavad Gita
De Ramayan en de Bhagavad Gita zijn populaire geschriften, vooral omdat deze geschriften visies en wijsheden bevatten die van meerwaarde zijn op de hedendaagse maatschappelijke discussies.
In het laatste hoofdstuk van de Ramayan (de Ramcharitmanas, geschreven door Tulsidas) geeft Shri Rama aan wie hem dierbaar is.
Ramcharitmanas. Uttar Kaand (doha 87):
पुरुष नपुंसक नारि वा जीव चराचर कोइ।
सर्ब भाव भज कपट तजि मोहि परम प्रिय सोइ ॥87 क॥
‘Purush napunsak nari va jiv charachar koi, sarva bhaav bhaja kapat taji mohi param priya soi’
Man, vrouw of iemand die de kenmerken van beiden mist (queer), zelfs planten en dieren, vrij van gemeenheid, vol toewijding, zijn me allemaal even dierbaar.
Zoals ook in het eerste artikel beschreven, krijgt het woord napunsak vaak de betekenis queer: alles anders dan de man of de vrouw in plaats van aseksueel alleen. We kunnen hieruit concluderen dat Shri Rama iedereen erkent, ongeacht geslacht of seksuele voorkeur en dat hij geen onderscheid maakt en iedereen hem even dierbaar is.
Net zo belangrijk is de zienswijze vanuit de Bhagavad Gita. De Bhagavad Gita is een van de meest gerespecteerde heilige geschriften binnen het hindoeïsme. Shri Krishna (de Goddelijke manifestatie) geeft aan Arjuna de wijze lessen van het leven mee en indirect aan ons. Met onderstaande vers geeft hij te kennen dat God gelijkelijk gezind is aan alle levende wezens.
Bhagavad Gita: Chapter 9, Verse 29
समोऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रिय: |
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् || 29||
samo ’ham sarva-bhuteshu na me dveshyo ’sti na priyah
ye bhajanti tu mam bhaktya mayi te teshu chapyaham
Ik ben gelijkelijk gezind aan alle levende wezens; Ik ben niet vijandig of partijdig tegenover wie dan ook. Maar de toegewijden die Mij met liefde aanbidden, verblijven in Mij en Ik verblijf in hen.
Deze vers is kenmerkend voor de visie vanuit diverse geschriften om alle levende wezens gelijk te behandelen, ook al wordt daar geen specifieke bewoording voor gebruikt
In onderstaande video geeft Devdutt Pattanaik meer voorbeelden van queer binnen het hindoeïsme. Hieruit kunnen we concluderen dat de aanwezigheid van deze derde natuur (Trithiya Prakriti) in de tijd van de oude geschriften aanwezig was en op een respectvolle wijze onderdeel van de samenleving was.
Indien we kijken naar de verschillende verhalen uit de heilige geschriften dan zien we wederom een milde, neutrale of acceptabele houding ten opzichte van queer. Deze voorbeelden tonen aan dat het hindoeïsme sinds jaar en dag de aanwezigheid van diverse seksuele geaardheden erkent en ook met liefde behandelt. Er bestaan nog diverse andere geschriften en wellicht komt men ook teksten tegen die op een wijze geïnterpreteerd worden of vertaald worden dat haaks hierop staat.
Diverse teksten worden geïnterpreteerd als afwijzend en andere teksten als progressief wat betreft derde geslacht typen. Maar bovenal staat dat wij iedereen dienen lief te hebben, met respect te behandelen en dat in de basis discriminatie op basis van geslacht niet mag plaatsvinden: God houdt van iedereen. Op basis van maatschappelijke normen en waarden zijn er diverse Dharma sastras geschreven die een bepaalde kijk geven op bijvoorbeeld homoseksualiteit. Helaas zijn deze teksten vele malen herschreven in de tijd wanneer de Mugals en de Engelsen gingen regeren in India en dus soms ook foutief werden vertaald, zodat het herleiden van de juiste interpretatie onmogelijk is. Door een bredere kennis te ontwikkelen over het hindoeïsme, is het mogelijk om diverse teksten in perspectief te brengen en deze vanuit verschillende kanten te begrijpen. Is het hindoeïsme het argument of voor of tegen queer te zijn of staat het hindoeïsme hier neutraal in? Zijn het de maatschappelijke en culturele oordelen die er moeite mee hebben?
Het hindoeïsme heeft een vrij universeel karakter. Een voorwaarde om universeel genoemd te mogen worden is dat niemand uitgesloten kan worden. Het is vooral de eigen keuze van de individu op fysiek en mentaal niveau wat men prefereert. Het één hoeft niet per se beter te zijn dan het ander. Wel geldt het uiteindelijke doel om verlossing te bereiken voor iedereen. Hoe een ziel dat probeert te bewerkstelligen in hun huidige leven hier op aarde, is aan hen. De geschriften en andere waardevolle kennis dienen als handvaten die wij kunnen aanreiken om van te leren en bewuster te worden van onze dagelijkse handelen, zowel voor onszelf als voor onze medemens.
Queer: Trouwen en seks (3/3)
Het hindoeïsme erkent queerness en ook de aanwezigheid in de heilige hindoegeschriften laat zien dat het hindoeïsme op een respectvolle manier met elke gendervorm omgaat. Nu is de vervolgvraag hoe het hindoeïsme kijkt naar een homohuwelijk en, in bredere zin, een trouw ritueel? Daarnaast kan iemand zich ook afvragen wat er vanuit het hindoeïsme wordt beschreven over seksuele handelingen tussen man-man en vrouw-vrouw. In dit artikel zullen we verder op in gaan.
Vivah Sanskar
Een van de maatschappelijke onderwerpen is trouwen. Trouwen wordt in het hindoeïsme gelijkgesteld aan een Sanskaar: de Vivah Sanskaar. Maar is trouwen en de Vivah Sanskaar hetzelfde? In Nederland trouwt men om in de basis gezamenlijk het levenspad bewandelen. De basis van de Vivah Sanskaar is uitgebreider: een ritueel waarbij man en vrouw een belofte afleggen met het doel om samen het levenspad te vervolgen en het gezinsleven ingaan, de overstap naar een volgende levensfase (Sanskaar). Het maatschappelijke aspect daarbij is dat men op deze manier een partner heeft waarmee men verschillende maatschappelijke functies vervult, zoals elkaar ondersteunen en (spiritueel) laat groeien, zorg draagt in familiair verband (Dharma), genieten van het aardse leven (Kama) en nageslacht creëert. De Vivah Sanskaar is geen verplichting in het leven, maar een keuze. Zo kan iemand ook ervoor te kiezen om celibaat te leven of niet het gezinsleven in te stappen. Misschien is er geen behoefte om een gezin te stichten maar als liefdevolle partners samen het leven te beleven. Ditzelfde kan natuurlijk ook gelden voor een man-man relatie. Dan is er geen sprake van een Vivah Sanskar in de originele betekenis van deze Sanskaar. Hedendaags is het stichten van een gezin ook minder relevant bij het trouwen en is dus ook de vraag of die kijk op het huwelijk nog hetzelfde moet zijn?
De mantra’s tijdens de Vivah Sanskar, zoals wij die kennen, zijn specifiek gericht op een man-vrouw relatie. Er zijn bepaalde handelingen die de vrouw dient uit te voeren bij de Sanskar en bepaalde handelingen die de man dient uit te voeren. Daarnaast worden er zegeningen gevraagd voor de vruchtbaarheid en het verkrijgen van kinderen. Om die reden is deze vorm van Vivah Sanskaar duidelijk een breder begrip dan een huwelijk waarin je elkaar het ja-woord geeft. Het hindoeïsme kent eigenlijk meerdere vormen van Vivah, waarvan de andere vormen nauwelijks in deze tijd toegepast worden. Een uitzondering daarop is de Gandharva Vivah. Dit is een simpele vorm zonder rituelen of puja-handelingen waarbij de belofte tussen man en vrouw wordt gedaan om te trouwen zonder dat familie daarbij betrokken is of mogelijkerwijs zelfs oneens zouden kunnen zijn met het huwelijk. De hedendaagse love-marriage is een uiting van die vorm.
Maar is onze Vivah Sanskaar de enige manier en is er wel één manier? Door heel India en over de hele wereld zijn er vele verschillende manieren waarop de Vivah Sanskaar wordt uitgevoerd. Hetzij door de interpretatie en uitvoering van de handelingen in de geschriften, hetzij door andere traditionele en culturele handelingen erbij te betrekken. De rituelen en de handelingen voor de Vivah Sanskaar vanuit de geschriften komt uit de Grihya Sutras. De Sutras in algemene zin kennen een meer maatschappelijke functie voor de mens dan de Veda’s en de Upanishads, die in de kern de filosofie en zienswijze vanuit “het hindoeïsme”, de Sanatan Dharma behelsen. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het dan ook de vraag of deze Sutras strakke verplichtingen zijn of juist met de tijd en behoeften van de samenleving dienen mee te bewegen?
Queer en trouwen
Is het dan onmogelijk om als man-man of vrouw-vrouw samen door het leven te gaan zonder de zegeningen van God? Dat wordt niet zo benoemd, echter de Vivah Sanskar zoals die is uitgeschreven is daar niet voor geschikt. Is het dan mogelijk om een aangepaste Vivah Sanskar te verrichten? Dit is een vrij liberale denkwijze waar zowel voor- als tegenstanders van zijn. Het antwoord daarop is ook afhankelijk van de beleving van het hindoeïsme: kijkt men naar de geschriften als strikte regels waarvan niet afgeweken mag worden of kijkt men naar de geschriften als richtlijnen die met de tijd, plaats en situatie mee veranderen. Daarnaast is het ook de vraag of er in een queer-relatie de behoefte is om de Vivah Sanskar uit te voeren. Het kan bijvoorbeeld ook wenselijk zijn om middels een standaard puja (offerritueel begeleid door een priester) zegeningen te vragen van God. Tegenwoordig is de visie van de priester hierbij leidend voor wat wel of niet gebruikelijk is. Helaas is er nog onvoldoende beweging naar een invulling die eenduidig is op basis van de hindoefilosofie.
Queer en seks
Aansluitend hierop kan men zich afvragen in hoeverre seks binnen een man-man en vrouw-vrouw relatie toegestaan of verboden is. De Kama Sutra beschrijft uitgebreid welke seksuele handelingen van toepassing zijn in diverse relaties waaronder man-vrouw, man-man en vrouw-vrouw. Is het dan toegestaan? Een bredere vraag nog: zijn alle seksuele handelingen die in de Kama Sutra staan prima?
De Kama Sutra zijn teksten die geschreven zijn in een hele andere tijd, waarbij voor die tijd een uitgebreide en doordachte invulling gegeven wordt aan lust en verlangen, seksuele handelingen, de emoties en gevoelens van man en vrouw, de werking van het lichaam zowel fysiek als geestelijk en de wijze waarop men op een respectvolle manier een vrouw verleidt. Omdat het uit een andere tijd komt, zijn bepaalde (maatschappelijke) opvattingen vreemd en hedendaags niet van toepassing. Daarnaast, zoals ook bij de Ghriya Sutras eerder aangegeven was, geldt ook voor de Kama Sutras dat het in rangorde van hindoe geschriften een lagere status heeft. Het is daarom ook een ander type boek dat op een andere wijze geïnterpreteerd dient te worden dan de heilige geschriften.
Aan de andere kant hanteert de Manusmriti een andere kijk op seks tussen beide geslachten. Zowel bij seks tussen mannen als tussen vrouwen beschrijft dit geschrift straffen en gevolgen voor de personen. In een veel aangehaald vers zal degene die “zondigt” met kleren aan in het openbaar een bad moeten nemen (vers 11.174). De Manusmriti behandelt meer vreemde en minder vreemde straffen voor bepaalde zaken. Al eerder is gezegd dat context, de interpretatie en de vertaling van deze geschriften, waarbij de Manusmriti een zeer discutabel geschrift is, erg onduidelijk is.
Het hindoeïsme vanuit een breder perspectief in acht nemend, zijn seksuele verlangens onderdeel van het leven op aarde. Net als in de man-vrouw relatie seksueel genot bestaat, kan dat ook bestaan in een man-man relatie. Seks kan gezien worden als een uiting van liefde, als een uiting van plezier en verlangens en in uitzonderlijke gevallen (tantrisch) naar een wijze om een hogere energie te bereiken. Kijkend naar het onderdeel genot, zouden we vanuit het hindoeïsme een mooi vers uit de Bhagavad Gita kunnen bestuderen. Volgens de Bhagavad Gita zou onze focus niet (te veel) op deze Kama moeten liggen. Het is een onderdeel van het leven, maar onze focus zou eerder Karma (juiste handelingen) en devotie (liefde voor God) moeten hebben. Shri Krishna vertelt dit tegen Arjuna:
Bhagavad Gita 3.7
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन ।
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥
yas tv indriyani manasa niyamyarabhate ‘rjuna
karmendriyaih karma-yogam asaktah sa visisyate
Aan de andere kant is hij die de zintuigen door de geest beheerst en zijn actieve organen betrekt in werken van toewijding, zonder gehechtheid, veruit superieur.
Een mooie vergelijking is bijvoorbeeld met voeding. In onze maatschappij zijn er diverse restaurants en eettentjes waar smakelijk gegeten kan worden. Maar het doel van eten vanuit het hindoeïsme is om je lichaam en geest gezond te houden. Dat betekent niet dat het hindoeïsme lekker eten verbiedt, maar wel dat het niet het doel van het leven is. Zo kunnen (te veel van) deze aardse verleidingen een groot impact hebben op ons geluk. Ook al voelt het alsof het aardse plezier en materialisme ons het geluk geven, de boodschap uit de Bhagavad Gita is om onze zintuigen en geest te beheersen.
De Kamasutra heeft een kijk gegeven op de seksuele mogelijkheden tussen man-vrouw, vrouw-vrouw en man-man. Daartegenover heeft de Manusmriti een negatievere kijk hierop. Als laatste benoemt de Bhagavad Gita uitdrukkelijk dat in het kader van spirituele groei, het sowieso wenselijk is om de (seksuele) verlangens (Kama) in toom te houden.
Resumerend naar deze artikelenreeks met betrekking tot hindoeïsme en queer, merken we dat we hier nog lang niet over uitgepraat zijn. Het is een sociaal-maatschappelijk onderwerp waar de meningen over zullen verschillen. Er zullen voor- en tegenargumenten worden gegeven waarom queer samengaat met het hindoeïsme of juist niet, ook afhankelijk van de stromingen binnen het hindoeïsme. Het blijft belangrijk om bij deze voor- en tegen argumenten, de geschriften en andere bronnen (kritisch) te bestuderen en proberen het doel achter de geschreven tekst in de context van toen te achterhalen. Vervolgens loont het om deze informatie in te vertalen naar de hedendaagse context en de huidige situatie. Alleen dan komen we tot een zo objectief en betrouwbaar mogelijk antwoord. Dat is wat we in deze artikelreeks hebben geprobeerd te delen.
—
Hindostaans & Queer 
Gepubliceerd door