Als je een beetje met Bollywood bent opgegroeid, zoals ik, heb je door alle liedjes geleerd dat henna een voorbode is op het huwelijk. De henna ziet er prachtig uit, maar draagt ook nog extra functies hiernaast. Henna is afkomstig van de hennaplant en wordt gemengd met andere ingrediënten, wat leidt tot een pasta die verkoelend werkt. Deze verkoeling werkt bovendien rustgevend, zo stelt Fariha Ahmed, en verlicht ook stress-, koorts- en hoofdpijnklachten.
Naast de aanwezigheid op huwelijken bij zowel Hindoes als Moslims in de Hindostaanse gemeenschap, worden we ook omringd met Bollywood verwijzingen naar henna. Soms zingt Shah Rukh Khan mehndi laga ke rakh na en kun je wegzwijmelen bij het stiekeme geflirt tussen de verloofde hoofdrolspeelster en de man die haar probeert te veroveren na hun ervaringen in Europa. Soms wordt het anders vrolijke nummer mehndi hai rachne wali afgespeeld terwijl de soon-to-be bruid met handen vol henna huilend op een plekje zit en met de natte henna geen kant op kan, in afwachting van een huwelijk waar ze compleet geen zin in heeft. In channa mereya wordt gespeeld met de verwachting dat enkel vrouwen henna dragen ter voorbereiding op een huwelijk, als Ranbir Kapoor ook zijn handen laat versieren met henna op de bruiloft op de vriendin van wie hij stiekem houdt. Welke mate van consent en vreugde er ook voorkomt in zo’n nummer, het mainstream beeld en gebruik is dat de vrouw die gaat trouwen haar handen laat versieren met henna.
Natuurlijk is dit beeld gestoeld op verhalen tussen een man en een vrouw, die door de liefde, het lot of de familie zijn samengebracht om de rest van hun leven door te brengen. Maar wat als dat niet het verhaal is wat dat bij jou past? Als jij met een partner wilt trouwen van hetzelfde geslacht? Of ook henna wilt dragen tijdens het huwelijk, terwijl jij dat op basis van maatschappelijke verwachtingen niet “hoort” te doen? Of als je geen zin hebt om te wachten op een huwelijk, of op een partner, om henna te gebruiken? Mijn weg naar henna gebruiken is gestoeld op deze vragen, waarbij ik voor mijn eigen rust, vreugde en creativiteit een doel voor ogen had: henna herclaimen als queer practice.
Henna als reinvented ritual
Een keerpunt in mijn mening over henna ontstond tijdens het schrijven van een eindpaper, toen ik literatuuronderzoek deed naar culturele toe-eigening en de grenzen van cultureel eigendom. Wetenschapper Sunaina Maira nam onder andere henna als case study en bestudeerde hoe henna als reinvented ritual in het artikel Henna and Hip-Hop (Maira 2000) op nieuwe manieren in nieuwe contexten door nieuwe groepen mensen werd gebruikt in Amerika. Hoewel het gebruik van henna wortels heeft in onder andere Zuid-Aziatische, maar ook Noord-Afrikaanse culturen, bemerkt zij dat henna steeds meer populariteit verwerft in Amerika als body art, of bijvoorbeeld als onderdeel van New Age praktijken. Maira laat door tal van voorbeelden zien dat een ritueel ergens kan ontstaan en binnen die context speciale betekenis kan hebben, maar dat rituelen in andere plekken, door andere tijden, kunnen ontwikkelen en zo nieuwe betekenissen en functies kunnen dragen. Binnen de diaspora begint henna echter al nieuwe betekenis te krijgen: een kans om je te verbinden met één van de vele culturen die je bij je draagt. Maar op welke manieren kunnen wij henna, en andere delen van de cultuur die wij meekrijgen, opnieuw uitvinden om meer te passen bij het leven wat we nu leven?
Henna als verstilling
Mijn eerste ervaring met henna begon vanuit sisterhood. Een vriendin en ik hadden een middag uitgeruimd om te chillen, haar moeder had een plastic cover over de tafel geplaatst en ik had ready-made cones meegenomen uit mijn lokale toko. Onze wens om met henna te experimenteren was het resultaat van creatieve kriebelingen en ongeduld: waarom wachten tot we gaan trouwen (als iemand ons zo gek zou krijgen!) om ons bezig te houden met deze kunstvorm? Hoewel we moeite hadden met het beheersen van de henna cone en de dikte van de lijnen, gaf het oefenen met henna ons een kans om te verstillen: rustig zitten, onze handen niet bewegen, onze telefoons weg en praten over onderwerpen waar we normaliter niet eens de tijd voor hadden. Het zijn dan ook deze kenmerken die mij terugbrachten naar henna in 2020, tijdens één van de eerste lockdowns waar wij mee te maken kregen. Ik was destijds actief als docent op een universiteit en met de verandering naar online lesgeven werden mijn dagen gevuld met schermen. Henna bood een lang pauzemoment: mijn ogen waren niet gekluisterd aan een scherm, mijn handen konden niet “snel even” terug naar het toetsenbord en de verkoeling en de geur zorgden ervoor dat ik kon relaxen.
Henna als verbinder
De laatste jaren zien we dat henna ook steeds vaker wordt gebruikt om verhalen te vertellen. In de context van CTRL + ALT + IDENTITY, het project in samenwerking waarmee de workshop wordt georganiseerd, wordt henna gebruikt om met elkaar te verbinden, reflecteren en healen. Begeleid door Anima Jhagroe-Ruissen worden deelnemers meegenomen in de wereld van henna door aandacht te besteden aan technieken, waarna zij begeleid worden om hun eigen verhaal te transformeren in een hennadesign. Deze ontwerpen hebben uiteindelijk een rol gespeeld in de conceptualisatie van de dansproductie CTRL + ALT + IDENTITY, die op 2 en 3 juli nogmaals wordt opgevoerd in Den Haag. Henna werd binnen deze context ingezet als verbinder door Jhagroe-Ruissen, waarbij de verbinding wordt gemaakt door ruimte te creëren en bieden aan elkaars verhaal en creativiteit. Als het hele hennaritueel opnieuw vorm wordt gegeven, kunnen wij dat dan ook zo doen dat queer mensen zich ook thuis kunnen voelen, en misschien zelfs gecentreerd worden?
Queering henna
Henna is een connectie tot de cultuur die we hebben meegekregen, maar wat we met die cultuur doen, wat wij met die henna doen, is aan ons. Waar henna vaak wordt gebruikt in heteronormatieve omgevingen als huwelijken tussen man en vrouw, zijn er verschillende lagen van de hennakunst die wij tot ons kunnen nemen om een nieuwe relatie tot henna te creëren. Waar we hennakunst kennen vanuit een specifiek kader, is het verbreden van de mogelijkheden een vorm van queering, zeker als het leidt tot nieuwe rituelen. Queering is hier enerzijds het onderzoeken van en ruimte creëren voor queer mensen in een traditie waar zij traditioneel zijn uitgesloten of uitgewist. Anderzijds zien we, zeker als we kijken naar de taalkundige wortels van het woord “queering”, dat het ook een bepaalde vervreemding kan betekenen, en ook daar zit veel macht in. Juist door iets te vervreemden en dingen die wij “normaal” vinden in een nieuw licht te zetten kunnen we opnieuw nadenken over wat wij willen met elementen van de cultuur waar we ons niet in kunnen vinden. Hoe kunnen wij binnen de Hindostaanse cultuur een thuis creëren waar we onze queerness niet achter hoeven te laten? Welke rust kunnen wij hierin bouwen, opdat we ons kunnen verzetten tegen burn-out cultuur? We kunnen met henna verhalen vertellen, maar ook het verhaal van henna in onze cultuur kunnen wij op nieuwe manieren vertellen. Cultuur is iets wat wij erven, maar evengoed iets wat wij creëren, wat wij transformeren en wat wij zelf doorgeven. Cultuur verandert constant, het vaart mee met degenen die die cultuur meenemen en het verandert door de mensen die die cultuur blijven beoefenen. Henna is al tijden een deel van onze cultuur, en zelfs als deze voornamelijk in heteroseksuele contexten tot uiting is gekomen, dan nog kunnen wij dit stukje van onze cultuur ook in onze handen houden, en een nieuwe draai geven op een manier die bij ons past. Als henna verhalen kan helpen verhalen te vertellen, dan kan henna allicht ook queer mensen helpen naar een manier om onze verhalen te vertellen.
Wil je meer weten over hoe henna en queerness bij elkaar worden gebracht? Hier zijn een aantal tips!
- Adiba Jaigirdar’s boek The Henna Wars is gepubliceerd in 2020 en gaat over Nishat, een queer Bangladesi moslima die verliefd wordt op het andere meisje dat zich bezighoudt met hennakunst op haar school.
- Sabira Haque en Alia Romagnoli hebben samengewerkt aan een fotoserie en artikel waarin zij hun rijkheid aan identiteiten (Bengali, moslim, queer) samenbrengen en zo een nieuw verhaal vertellen, met onder andere hennakunst. https://www.vice.com/en/article/vbawja/photos-that-celebrate-being-south-asian-and-queer
Geschreven door: Louise Autar
Hindostaans & Queer 
Gepubliceerd door