Waar wij in Nederland vooral bekend zijn met de hokjes “man” en “vrouw” als het gaat om gender, zien we steeds meer dat er verder wordt gedacht dan deze hokjes. Sterker nog, gender wordt steeds minder gezien als iets met twee opties waartussen een keus gemaakt moet worden (genderbinariteit), maar steeds meer als spectrum, waarbij “man” en “vrouw” slechts twee opties zijn tussen vele andere vormen. Hoewel wij binnen onze maatschappij voortdurend nieuwe taal ontwikkelen om deze andere vormen een naam te geven, is het bestaan van genderdiversiteit en queerness niet nieuw. Het is ook zeker niet alleen een westers fenomeen: het Indiase subcontinent heeft een rijke geschiedenis aan queerness. Ter ere van Indian History Month 2022 zal elke maandag een artikel worden gewijd aan queer sporen in de Mahabharata, een van de belangrijkste geschriften binnen het Hindoeïsme. Op deze eerste maandag wordt het verhaal van Brihanalla belicht…of eigenlijk, een van de belangrijkste figuren in de Mahabharata: Arjuna.
Arjuna werd geboren als zoon van de god Indra en was met zijn vier broers één van de helden van de Mahabharata. De broers, ook wel de Pandavas genoemd, vormden de ene zijde van de strijd die wordt gestreden in de Mahabharata, de Kauravas vormden de andere zijde. Hoewel zij familie zijn, zijn deze zijden met elkaar in een grote strijd verwikkeld.
Arjuna stond met name bekend om zijn boogschutterij en strijdkundigheid. Zijn vriendschap met Krishna, een reïncarnatie van de god Vishnu, is welbekend en hun gesprekken vormen de basis voor de Bhagavad Gita. De liefde die zij delen is veelal gekenmerkt als enkel diepe vriendschap, maar wordt door enkele denkers ook geïnterpreteerd als een queer liefde tussen de twee mannen. Dit artikel richt zich echter op een ander deel van Arjuna’s leven waar wij sporen van queerness kunnen vinden: Arjuna’s leven als Brihanalla.
Als reactie op de belofte van Arjuna om Karna te vermoorden werden de vijf broers voor 13 jaar verbannen, waarbij het laatste jaar incognito geleefd moest worden. Tijdens zijn verbanning werd Arjuna uitgenodigd door zijn vader Indra, in wiens paleis hij Urvashi leerde kennen. Urvashi, een apsara (nimf), raakte al snel onder de indruk van Arjuna. Zij uitte haar liefde voor hem, maar hij weigerde uiteindelijk haar avances. Sterker nog, hij noemde haar “moeder”, omdat zij in een ander leven de vrouw was van de stichter van de Kuru dynastie, waar ook de Kauravas een product waren. Als reactie hierop sprak de beledigde Urvashi een vloek uit over Arjuna, zodat hij voor de rest van zijn leven een eunuch (een gecastreerde man) zou zijn. Op aandringen van de god Indra werd dit uiteindelijk veranderd in één jaar.
Dankzij deze vloek gaf Arjuna een nieuwe draai aan zijn leven onder de naam Brihanalla aan. Brihanalla vestigde zich in het koninkrijk van koning Virata en nam de rol aan van zang- en dansdocente van prinses Uttara. Dit deed Brihanalla een jaar lang, maar aan het eind van het jaar was Brihanalla toch genoodzaakt om diens ware identiteit te tonen. Dit gebeurde toen een indringer koning Virata’s koninkrijk binnendrong en Arjuna nodig was om de indringer te verslaan. Na dit laatste jaar in verbanning bood Uttara’s vader Arjuna zijn dochter aan om mee te trouwen, maar Arjuna weigerde, omdat hij haar zag als studente en dochter in plaats van mogelijke partner en zichzelf als te oud. Uiteindelijk trouwde zij wel met Arjuna’s zoon Abhimanyu. Eenmaal terug in zijn lichaam gaat Arjuna verder met zijn strijd.
Ook dit verhaal laat zien dat gender werd gezien als erg fluïde in de Mahabharata. Arjuna’s fysieke sekse wordt zonder zijn toestemming veranderd door de vloek. Het is erg interessant om te zien dat Urvashi als straf voor Arjuna’s beslissing om geen seks met haar te hebben ervoor kiest om hem te vervloeken aangaande zijn geslachtsdelen. Arjuna wordt in de Mahabharata vaak afgebeeld als een man die voldoet aan alle eisen waar een man aan zou moeten voldoen. Dus het verlies van hetgeen wat hem biologisch gezien “man maakt” laat zien dat er duidelijke ideeën waren over gender, die soms essentialistisch waren, maar soms juist ook wat meer op te rekken zijn. Dit deel van Arjuna’s verhaal heeft interessant genoeg delen die genderstereotypen bevestigen, maar tegelijkertijd ook allerlei elementen die tegen verwachtingen ingaan. Als Brihanalla gaat Arjuna niet aan de slag als boogschutter of één van de talenten waar Arjuna om bekendstaat, maar begint hij juist als zang- en dansdocent, wat past bij de maatschappelijke verwachtingen en rolpatronen over wie wat zou moeten doen. Als Brihanalla is Arjuna tegelijkertijd niet in crisis, noch in walging, maar blijft hij met het vertrouwen in weten wie hij is, zichzelf, waarbij zijn genderidentiteit niet als restrictie werkt, maar juist wordt gebruikt als strategie om te overleven. Dit deel van Arjuna’s verhaal bevat allerlei tegenstrijdigheden, maar is tegelijkertijd heel speciaal omdat zo een centraal figuur uit de Mahabharata genderfluïditeit laat zien. Volgende week zien we dit nog duidelijker met een nieuw verhaal over een ander personage.
Geschreven door Louise Autar
Hindostaans & Queer 
Gepubliceerd door